زعفران یا زَرپَران (نام علمی: Crocus sativus) گیاهی است از تیرهٔ زنبقیان، سردهٔ زعفران که به عنوان ادویه در آشپزی کاربرد دارد. کلاله و خامه زرشکی رنگ گل زعفران جمع‌آوری و خشکانده میشود، و از آن برای چاشنی و رنگ دهی غذاها استفاده میشود. زعفران سال هاست که به عنوان گرانترین ادویه جهان بر حسب وزن شناخته میشود،در قرن 21 ایران بیش از 90 ٪ زعفران جهان را تولید میکند. ایران بزرگترین صادر کننده زعفران و چین بزرگترین واردکننده زعفران جهان میباشد.
فروشگاه اینترنتی زعفران ثمرگل، این ادویه پر کاربرد را با بهترین کیفیت و بهترین قیمت عرضه میکند.
گیاه زعفران از خانواده زنبقیان گیاهی پایا، علفی، چند ساله و پیازدار است که ارتفاع آن کمتر از 40 سانتی متر می باشد. این گیاه دارای برگ های دراز و سبز مانند چمن است.
ساقه زیر زمینی آن از دو پیاز تشکیل می شود. این پیازها سخت، مدور و گوشت دار هستند. زعفران دارای پراکندگی زیادی بوده و شامل انواع دایمی، علفی، زینتی، کوتاه، پیازدار(سوخ) و بدون ساقه است. جنس زعفران جزو قلمرو گیاهان، شاخه گیاهان آوندی، زیرشاخه گیاهان گلدار، رده تک لپه ای، راسته سوسنیان می باشد.
زعفران خیلی مرغوب قسمت کلاله گل یعنی قسمت انتهایی خامه است و میله خامه، زعفران درجه دو و نامرغوب را تشکیل می دهد. دوره گلدهی زعفران به طور معمول 20-15 روز است. میزان گلدهی گیاه در اوایل و اواخر دوران گلدهی پایین تر بوده و لذا زمان کمتری را به خود اختصاص می دهد.
برگ های زعفران همانند برگ چمن، باریک و بلند و نوک تیز بوده و به رنگ سبز زیبا از روی پیاز سفت که همان غده زیرزمینی زعفران است، خارج می شود و معمولا بعد از ظهور گل ها به وجود می آیند.
تعداد برگ های هر بنه جوانه راسی (و ندرتا جوانه های جانبی) بطور تقریبی16-5 برگ متغیر بوده و طول برگ ها به 20-60 سانتی متر می رسد، اغلب واجد نوار سفید رنگ در قسمت وسط می باشد. قسمت رویی برگ تیره تر است و در ارقام مختلف متفاوت می باشد.
وجه تمایز زعفران ها از طریق شناسایی وضع ظاهری برگ ها قبل و بعد از مرحله گل دهی، تعداد برگ ها، طول و عرض برگ ها و همچنین رنگ برگ ها امکان پذیر است. برگ ها در زعفران زراعتی Crocus sativus معمولا بعداز ظهور گل ها ظاهر می شوند، مگر آنکه در آبیاری زعفران تعجیل شود و زودتر از موعد مقرر آبیاری شود. در این صورت برگ ها به طور معمول زودتر ظاهر می شوند.
گل ها بصورت نر و ماده و بطور منظم و به تعداد 3-2 عدد در انتهای ساقه تشکیل می شود.
گل های زعفران ارغوانی، منظم و شامل لوله ای دراز است. در درون گل 3 پرچم قرار دارد و هر پرچم دارای بساک و میله سفید رنگ می باشد. اندام مادگی نیز شامل تخمدان، کلاله و خامه دراز است که طول آن تا 8 سانتی متر می رسد. بساک گل، لوله ای شکل بوده و از 6 قسمت تشکیل شده است.
پیاز زعفران دارای بافت سخت و گوشتی به رنگ سفید می باشد. پیاز زعفران توسط الياف های قهوه ای رنگ نازکی پوشیده شده است که در برخی گونه ها بسیار فشرده می باشد و در برخی گونه کم پشت تر است و رنگ سفید پیاز به روشنی دیده می شود و در زیر خاک قرار می گیرد و از طرف داخل به بیرون بر ضخامت الیاف افزوده می شود، این لایه های نازک محافظ پیاز هستند.
شکل عمومی پیاز(سوخ)می تواند بیضوی، لوزی، تخم مرغی، دایره ای و بیضوی پهن باشد. یکی از صفات مورد بررسی در پیاز، پهنای گردن آن می باشد که ممکن است خیلی باریک، باریک و تا بسیار پهن دیده شود. شکل قاعده پیاز زعفران ممکن است گرد و یا فرورفتگی داشته باشد.
زعفران از نظر مزاجی دارای طبع گرم و خشک است و کاربردهای بالینی و درمانی بسیاری دارد. این تقسیم بندی بر اساس ارکان عناصر اربعه است و طبق منابع اصلی طب سنتی از نظر درجه گرمی دو و درجه خشکی در سطح یک قرار دارد. در عین حال در کتاب مخزن الادویه بیان شده است که برخی از اطبا آن را درجه سه از نظر گرمی و از بعد خشکی درجه دو عنوان کرده اند.
گل زعفران از گیاهانی است که در بسیاری از موارد جنبه دارویی دارد و آثار مثبتی هم در درمان برخی بیماری ها دارد.از نظر خشکی هم زعفران یک عنصر مفید در دفع اخلاط فاسده و محلل و کاهنده اخلاط حاصل از بلغم است.
زعفران گیاهی زمستانه است که تقریبا تمامی مراحل رشد خود را در پاییز و زمستان سپري میکند و اگر چه از نظر گیاهشناسی گیاهی یک ساله میباشد، اما به دلیل تولید بنه (ساقه زیرزمینی) و عدم نیاز به کاشت بنه در هر سال، گیاهی چندساله محسوب میشود. طول عمر هر مزرعه زعفران، حداقل 5 سال و حداکثر 12 سال می باشد.
زعفران گرانترین ادویه جهان بیش از 150 ترکیب مختلف از جمله کاروتنوئیدها، سافرانال، کروسین، آنتی اکسیدان‌ها و سایر مواد بیوشیمیایی دارد. همچنین در زعفران، مواد معدنی و ویتامین‌هایی که برای سلامتی انسان ضروری هستند موجود است.
این ادویه گران قیمت خواص زیادی برای سلامتی دارد. از مهمترین خواص زعفران و فواید زعفران میتوان به توانایی بهبود سلامت تنفس، بهینه سازی سیستم گوارش، از بین بردن درد، بهبود الگوهای خواب، کاهش خونریزی، تقویت سلامت قلب، افزایش گردش خون، پیشگیری از دیابت، تقویت استخوان‌ها و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
افزایش ایمنی بدنیکی از خواص زعفران افزایش ایمنی بدن میباشد.زعفران مقداری ویتامین C (اسید آسکوربیک) دارد که برای سلامتی انسان بسیار مهم است.
افزایش گردش خونزعفران می‌تاند به عنوان تقویت کننده انرژی، موثر عمل کند و با افزایش گردش خون، سوخت و ساز بدن را افزایش بدهد. غلظت بالای آهن به این معنی است که زعفران گلبول‌های قرمز خون شما رو افزایش می‌دهد که در نتیجه با رساندن اکسیژن به اندام‌های بدن، باعث افزایش گردش خون میشود.
محافظت از سلامت قلبیکی از اهداف برتر در سلامت انسان امروز، بهبود سلامت قلب است. یک راه ساده برای محافظت از سلامت قلب، مصرف مواد دارای پتاسیم مانند زعفران است.
کنترل دیابتدیابت یکی از خطرناک ترین و گسترده ترین شرایط تو دنیای امروز ماست که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از خواص زعفران که اهمیت زیادی دارد، کنترل دیابت است.
کاهش اضطرابیکی از خواص زعفران که بسیار شناخته شده و معروف میباشد، از بین بردن افسردگی خفیف و بهبود خلق تو افرادی که به طور منظم مصرف می‌کنند.
بسیاری از ترکیبات فعال زعفران بر روی سیستم غدد درون ریز تاثیر می گذارد و می‌تواند به آزاد سازی هورمون‌های مفید که سلامت ما را حفظ میکند، کمک کند. زعفران توسط سازمان‌های تحقیقاتی متعددی به عنوان یک گیاه ضد افسردگی طبیعی مورد ستایش قرار گرفته است.
تقویت قدرت استخوانیبرخی از مواد معدنی و ترکیبات آلی زعفران گرانترین ادویه جهان، باعث جذب مواد مغذی بهینه به ویژه کلسیم در بدن می‌شوند. با به حداکثر رسوندن مقدار جذب کلسیم از غذا، بدن فرصتی برای بهبود تراکم مواد معدنی استخوان به دست می‌آورد و باعث جلوگیری از شروع بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و دیگر بیماری‌های مربوط به سنین پیری میشود.
بهبود عملکرد عصبخانواده ویتامین B که اغلب تو سلامت انسان نادیده گرفته می‌شوند، نقش مهمی در بدن ایفا می‌کنند. در زعفران مقدار زیادی از ویتامین B6 وجود دارد که می‌تواند با جلوگیری از برخی اختلالات خطرناک، به عملکرد سیستم عصبی بدن کمک کند.
ضدافسردگیتسکین درد همیشه یک دارایی ارزشمند از یک گیاه یا یک درمان طبیعیه در زعفران به عنوان یک آرام بخش برای بسیاری از بیماری‌ها عمل میکند. این اقدام آرام بخش می‌تواند به کاهش درد، کاهش اضطراب و استرس، بهبود الگوهای خواب کمک کند.
جلوگیری از سرطاندهها ترکیب آنتی اکسیدان در زعفران وجود دارد که بساری از ان‌ها با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، (فرآورده های خطرناک متابولیسم سلولی) می‌توانند از جهش یا مرگ سلول‌های سالم جلوگیری کنند.
اگر چه مصرف زعفران برای بیشتر مردم در مقدار کم ایمن تلقی می شود اما گاهی استفاده از زعفران موجب عوارض جانبی فراوانی می شود. از زعفران برای طعم و ظاهر غذا استفاده می کنند و مصرف آن خواص فراوانی دارد اما اگر این ادویه گران قیمت دوست داشتنی را زیاد مصرف نمایید ، دچار عوارض گوناگونی خواهید شد.
مصرفبیش از حد زعفران گرانترین ادویه جهان موجب ایجاد علائمی مانند اسهال خونی، سرگیجه، استفراغ،غشا مخاطی، زرد شدن پوست و چشم ها و … می شود و باید با احتیاط از آن استفاده کرد. در برخی موارد مصرف 12 تا 20 گرم زعفران نیز می تواند منجر به مرگ شود.
مصرف زعفران در دوزهای کم 30 تا 50 میلی گرم مورد مطالعه قرار گرفت که عوارض جانبی اغلب شامل حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه و دهان خشک است.
برخی از عوارض مصرف دوز بالای زعفران عبارتند از:
مصرف بیش از 1.5 گرم زعفران در هر روز به طور کلی ایمن است، اما خوردن بیش از حد آن ممکن است سمی باشد. محققین مصرف 5 گرم زعفران را به عنوان یک دوز سمی در نظر می گیرند.
زعفران همچنین می تواند رفتارهای هیجانی را تحریک کند، بنابراین نباید افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، فشار خون پایین ، بیماران قلبی و زنان باردار بیش از حد آن را مصرف کنند.
